برخی از پرورش دهندگان دام هایشان را با مقادیر بالایی از کنسانتره که خوراک دام کامل محسوب می شود تغذیه می کنند و برخی دیگر از آن برای تغذیه دام های خود استفاده نمی کنند. تصمیم در مورد تغذیه گوسفند با کنسانتره باید بر اساس نیاز تغذیه ای حیوان و صرفه جویی اقتصادی در برنامه تغذیه ای باشد.
تغذیه گوسفند با کنسانتره و علوفه
تغذیه گوسفند با کنسانتره در برخی مواقع می تواند یک موضوع بحث برانگیز در پرورش دام سبک (گوسفند و بز) باشد. برخی از پرورش دهندگان دام هایشان را با مقادیر بالایی از کنسانتره که خوراک دام کامل محسوب می شود تغذیه می کنند و برخی دیگر از آن برای تغذیه دام های خود استفاده نمی کنند. تصمیم در مورد تغذیه گوسفند با کنسانتره باید بر اساس نیاز تغذیه ای حیوان و صرفه جویی اقتصادی در برنامه تغذیه ای باشد.
بدیهی است علوفه مراتع و علوفه هایی مانند یونجه و کاه طبیعی ترین جیره غذایی برای پرورش دام سبک شامل: بزها، گوسفندان و سایر نشخوارکنندگان هستند. نشخوارکنندگان اگر در جیره غذایی خود از مقادیر بالای علوفه استفاده کنند، کمتر دچار مشکلات گوارشی مانند اسیدوز و آنتروتوکسمی می شوند. در صورت تغذیه بوسیله خوراک دام با کیفیت بالا و جیره غذایی بر پایه علوفه، افراد تازه کار در حوزه پرورش دام سبک و گوسفند و بز کمتر دچار مشکلات می شوند. در بسیاری از شرایط، علوفه و مراتع، اقتصادی ترین منابع خوراک دام برای نشخوارکنندگان هستند. هدف از تغذیه گوسفند با کنسانتره ، خوراک های تجاری و سایر مکمل های دامی، تامین مواد مغذی است که از طریق علوفه در جیره تامین نمی شود. برای مثال تغذیه علوفه به تنهایی نمی تواند نیاز دام های پرتولید مانند دام ها در مرحله شیردهی به ویژه آنهایی که دارای چندین فرزند هستند یا بره ها و بزغاله هایی که پتانسیل ژنتیکی بالایی برای رشد سریع دارند را تامین کند.
به همین دلیل غالباً مکمل هایی تهیه می شود تا دام بتواند به پتانسیل ژنتیکی خود برای تولید شیر و رشد برسد. تغذیه تکمیلی دام سبک اغلب برای افزایش تولید شیر و افزایش نرخ رشد صورت می گیرد. اگر افزایش تولید موجب افزایش سودآوری شود، مزایای استفاده از مکمل ها به خوبی احساس می شود. اما اگر افزایش هزینه ها در تغذیه تکمیلی موجب افزایش سودآوری نشود، استفاده از آنها توصیه نمی شود. استفاده از تغذیه تکمیلی در بزهای گوشتی ممکن است مانند سایر دام های نشخوارکننده، مقرون به صرفه نباشد. تغذیه تکمیلی به ویژه همراه با پروتئین به نظر می رسد پاسخ ایمنی نسبت به انگل ها را افزایش دهد. در برخی مواقع، خوراک دام از نوع کنسانتره و سایر مکمل ها منابع مواد مغذی اقتصادی تری نسبت به علوفه ها هستند. پروتئین معمولاً گرانترین ماده مغذی در جیره بز و گوسفند است. مصرف پروتئین بیش از حد نیاز باعث اختلال در عملکرد دام می شود. زیرا برای حذف نیتروژن اضافی انرژی صرف می شود و برای محیط زیست نیز زیان آور است. زیرا نیتروژن دفع شده وارد آب ها می شود. ارزش بالای زمین در برخی از مواقع، مراتع را به منابع گران قیمت تری نسبت به علوفه برداشت شده و مواد خوراکی خریداری شده تبدیل می کند. هزینه قابل توجهی نیز می تواند برای نگهداری مراتع با کیفیت مناسب مانند هزینه آهک، کود، دانه، کاشت و غیره صرف شود.
زمان یا موقعیت برای در نظر گرفتن تغذیه گوسفند با کنسانتره
روش های مختلفی برای برآورده کردن نیاز غذایی گوسفندان و بزها وجود دارد. برخی از پرورش دهنگان ممکن است بتوانند نیاز دام خود را از طریق مراتع دست کاشت یا علوفه با کیفیت تامین کنند. برای سایر پرورش دهندگان، استفاده به موقع از تغذیه تکمیلی می تواند بدون آن که سلامت و رفاه دام را به خطر بیاندازد، موجب افزایش قابل توجه تولیدات دامی و سودآوری شود.
دوره فلاشینگ در پرورش دام سبک
فلاشینگ روشی است که برای تامین انرژی و پروتئین مازاد برای میش ها و بزهای ماده پیش از فصل تولیدمثل و برای چند هفته اول فصل تولیدمثل، انجام می شود. افزایش وزن میش ها و بزهای ماده ممکن است موجب افزایش باروری و نرخ تخمک گذاری شود، اگرچه عوامل مختلفی پاسخ به فلاشینگ را در آنها تحت تأثیر قرار می دهد. میش ها و بزهای ماده ضعیف و لاغر بیشتر تحت تاثیر فلاشینگ قرار می گیرند. در زمان فلاشینگ، برای میش ها و بزهای ماده 250 تا 500 گرم کنسانتره در روز مورد استفاده قرار می گیرد. فلاشینگ می تواند با انتقال دام به مراتع با کیفیت مناسب انجام شود. مراتع لگوم ها و شبدر به ویژه شبدر قرمز نباید در هنگام تولید مثل استفاده شود. فیتواستروژن های موجود در لگوم ها ممکن است تولید مثل را به تاخیر بیاندازند. البته تحقیقات محدودی برای تایید این ادعا وجود دارد.
تغذیه گوسفند با کنسانتره و علوفه در دوره آخر آبستنی
نیاز غذایی در اواخر آبستنی به شدت افزایش می یابد و تحت تأثیر نرخ بره زایی و بزغاله زایی قرار می گیرد. تغذیه نامناسب در اواخر آبستنی ممکن است موجب مسمومیت آبستنی (کتوز) شود. تغذیه با کنسانتره برای میش و بزهای ماده در اواخر آبستنی به ویژه برای دام هایی که چند قلو دارند، رایج است. سونوگرافی می تواند برای تعیین تعداد جنین مورد استفاده قرار گیرد. میش ها می توانند متناسب با تعداد جنین، تغذیه شوند یا برای تغذیه در گروه های مربوط قرار گیرند. اگر در اواخر آبستنی از علوفه با کیفیت استفاده شود، نیاز به خوراک دام از نوع کنسانتره می تواند کمتر شود. با این حال اگر علوفه در اواخر آبستنی تغذیه شود، ممکن است نیاز به منبع مناسبی برای تامین پروتئین و کلسیم در جیره باشد. بهتر است در اواخر آبستنی از مخلوطی از لگوم ها استفاده شود و بهترین علوفه (مانند یونجه) را برای دوره شیردهی و در زمانی که دام ها بالاترین سطح پروتئین و کلسیم را نیاز دارند، تغذیه شود.
تغذیه با کنسانتره برای میش و بزهای ماده در اواخر آبستنی به ویژه برای دام هایی که چند قلو دارند، رایج است. سونوگرافی می تواند برای تعیین تعداد جنین مورد استفاده قرار گیرد. میش ها می توانند متناسب با تعداد جنین، تغذیه شوند یا برای تغذیه در گروه های مربوط قرار گیرند.
تغذیه گوسفند با کنسانتره و علوفه در دوره شیردهی
در شیردهی بیشترین میزان نیاز غذایی برای میش ها به ویژه میش های پیر، بزهای ماده و میش های پرتولید یا دارای چندین بزغاله و بره، در نظر گرفته می شود. استفاده از تغذیه تکمیلی برای میش ها و بزهای ماده در مرتع موجب بهبود رشد بره و بزغاله ها و بهبود وضعیت بدنی میش ها و بزهای ماده در زمان از شیرگیری می شود.
پرورش بره ها و بزغاله ها به ویژه در صورت چند قلو بودن، بدون مصرف کنسانتره برای میش ها و بزهای ماده دشوار است. دسترسی به مراتع بیشتر برای میش ها و بزهای ماده جوان و دارای چندقلو، یکی دیگر از راه های افزایش مصرف خوراک دام است. برخی از پرورش دهندگانی که مایل به تغذیه تکمیلی نیستند، یکی از بره ها یا بزغاله ها را جدا کرده و به صورت دستی تغذیه می کنند.
روش تغذیه خزشی بره ها و بزغاله ها در پرورش دام سبک
تغذیه خزشی برای بره ها و بزغاله های شیرخوار انجام می شود و برای گله هایی که درصد بالایی از چندقلوزایی دارند بسیار مفید است. تغذیه خزشی در بره ها و بزغاله ها اغلب پس از 10 روزگی شروع شده و موجب افزایش رشد می شود. جیره در تغذیه خزشی پیچیده نیست، فقط باید تازه، خوش خوراک و دارای تقریبا 20 درصد پروتئین خام باشد و غلات خوشخوراکی مانند ذرت خرد شده، کنجاله سویا و جو در آن مورد استفاده قرار می گیرد.
جیره در تغذیه خزشی پیچیده نیست، این نوع خوراک دام فقط باید تازه، خوش خوراک و دارای تقریبا 20 درصد پروتئین خام باشد و غلات خوشخوراکی مانند ذرت خرد شده، کنجاله سویا و جو در آن مورد استفاده قرار می گیرد.
تغذیه تکمیلی بره و بزغاله ها در مرتع در حوزه پرورش دام سبک
گوشت حاصل از دام هایی که در مراتع چرا کرده اند لخم تر و سالم تر از دام هایی است که خوراک دام از نوع کنسانتره را مصرف کرده اند. با این حال، در بسیاری از موارد بیان شده که تغذیه تکمیلی با کنسانتره در مرتع، موجب کاهش ویژگی گوشت تولیدی نمی شود و حتی دارای مزایای بسیاری نیز هستند.
استفاده از کنسانتره در تغذیه بره ها و بزغاله ها به صورت روزانه به پرورش دهندگان این امکان را می دهد تا بتوانند دام هایی سالم تر و با وضعیت بدنی بهتری داشته باشند. تغذیه دام با کنسانتره موجب افزایش سرعت رشد به ویژه در دامهای گوشتی می شود، که معمولا با افزایش قیمت در زمان فروش همراه است. این دام ها اثرات انگل های داخلی را بهتر تحمل می کنند و در مقابل بیماری ها مقاوم تر هستند.
تغذیه گوسفند با کنسانتره و علوفه در دوره خشک سالی
شرایط خشک سالی می تواند فصل چرا را کوتاه کند و نیاز به تغذیه تکمیلی را ایجاد کند. یکی از راه های حفظ مراتع این است که بره ها و بزغاله ها زودتر از شیر گرفته شوند و تغذیه دستی آنها زودتر آنها آغاز شود.
اگر علوفه باید با هزینه بالایی خریداری شود، برخی مواقع استفاده از تغذیه تکمیلی با خوراک دام از نوع کنسانتره ای که شامل جو و ذرت و کنجاله های پروتئینی باشد، اقتصادی تر است.
پرورش دام سبک و استفاده از علوفه با کیفیت پایین
اگر علوفه به میزان کافی موجود باشد اما از کیفیت مناسبی برخوردار نباشند، ممکن است استفاده از تغذیه تکمیلی توصیه شود. پروتئین معمولاً اولین ماده مغذی محدود کننده در علوفه با کیفیت پایین است. افزایش پروتئین باعث بهبود مصرف علوفه می گردد. در مراتع تازه، انرژی به عنوان عامل محدود کننده در نظر گرفته می شود.
کنسانتره و سایر مکمل ها اغلب منابع مواد مغذی اقتصادی تری نسبت به علوفه به ویژه یونجه هستند. درحالی که گوسفندان و بزها معمولا برای حفظ سلامت شکمبه خود، به مصرف حداقل مقدار علوفه نیاز دارند. به منظور تامین مواد مغذی به صورت اقتصادی می توان خوراک دام از نوع کنسانتره را جایگزین بخشی از علوفه مصرفی کرد.
دلایل اقتصادی استفاده از کنسانتره برای پرورش گوسفند و بز
کنسانتره و سایر مکمل ها اغلب منابع مواد مغذی اقتصادی تری نسبت به علوفه به ویژه یونجه هستند. درحالی که گوسفندان و بزها معمولا برای حفظ سلامت شکمبه خود، به مصرف حداقل مقدار علوفه نیاز دارند. به منظور تامین مواد مغذی به صورت اقتصادی می توان خوراک دام از نوع کنسانتره را جایگزین بخشی از علوفه مصرفی کرد.
به عنوان قاعده کلی، تا نیمی از علوفه مصرفی در جیره میش ها و بزهای ماده را می توان با خوراک دام کنسانتره بدون ایجاد مشکل، جایگزین کرد.
تأمین انرژی لازم برای پرورش دام سبک
مقدار انرژی دانه ذرت حدود 1.9 برابر علوفه با کیفیت متوسط است. به عبارت دیگر، 450 گرم ذرت جایگزین تقریبا 900 گرم از علوفه با کیفیت متوسط در میش ها می شود. 450 گرم جو می تواند جایگزین 800 گرم و 450 گرم یولاف (جو دو سر) می تواند جایگزین 700 گرم از علوفه با کیفیت متوسط شود.
دستورالعمل عمومی برای تغذیه با خوراک دام از نوع کنسانتره
- مقدار زیاد خوراک دام کنسانتره را به صورت یک دفعه به دام های نشخوارکننده ندهید. مقدار زیاد کنسانتره موجب افزایش رشد باکتری های تولید کننده اسید لاکتیک می شود و موجب کاهش pH شکمبه می گردد و می تواند احتمال بروز اسیدوز را افزایش دهد. برای گوسفندان و بزها، مقدار زیاد خوراک دام کنسانتره، مقادیر بیش از 450 گرم کنسانتره در هر وعده خوراک دام است.
- مقادیر زیادی از خوراک دام کنسانتره ریز آسیاب شده را تغذیه نکنید. زیرا موجب افزایش سرعت هضم و افزایش احتمال بروز اسیدوز می شود.
- در حالت ایده آل، تغذیه با علوفه باید پیش از تغذیه خوراک دام کنسانتره صورت گیرد تا مطمئن شوید کنسانتره با سرعت بالا هضم نشوند.
- برای اطمینان از سلامت شکمبه، باید حداقل مقدار علوفه، تغذیه شود. توصیه می شود در جیره حداقل 1.5 درصد از وزن بدن نشخوارکنندگان، علوفه باشد.
- هرگز جیره غذایی را به صورت ناگهانی تغییر ندهید. شکمبه برای سازگار شدن با جیره غذایی جدید حدود 1 تا 2 هفته زمان نیاز دارد. این امر زمانی که خوراک دام بر پایه علوفه به سمت خوراک دام بر پایه کنسانتره تغییر می کند، دارای اهمیت بیشتری است.
- تغذیه تکمیلی را باید در اواسط روز انجام داد تا در فعالیت طبیعی چرای دام اختلال ایجاد نشود.
- فضای کافی آخور برای تغذیه یکنواخت و کافی نیز حائز اهمیت می باشد.
مقدار زیاد خوراک دام کنسانتره را به صورت یک دفعه به دام های نشخوارکننده ندهید. مقدار زیاد کنسانتره موجب افزایش رشد باکتری های تولید کننده اسید لاکتیک می شود و موجب کاهش pH شکمبه می گردد و می تواند احتمال بروز اسیدوز را افزایش دهد.
