بیماری آفت دهان گوسفند چیست؟
بیماری آفت دهان گوسفند و بز نوعی بیماری ویروسی بسیار مسری در گوسفندان و بزها می باشد. معمولا بره ها و بزغاله ها در اولین سال زندگی خود مستعد ابتلا به این بیماری هستند. در این بیماری اغلب زخم ها و تاول های چرکی در اطراف لب ها و در برخی مواقع بر روی پستان ها و پوست ناحیه بین سم ها مشاهده می شود. ویروس این بیماری می تواند سالها در محیط باقی بماند. با استفاده از واکسیناسیون گوسفند و بز می توان از بروز بیماری آفت دهان گوسفند و بز جلوگیری کرد.
عامل بروز این بیماری ویروس آبله است که به طور معمول در زخم ها و تاول دام های مبتلا به این بیماری وجود دارد. در صورت مناسب بودن شرایط، این ویروس می تواند سالها در بدن گوسفندان زنده بماند.
علائم بالینی بیماری آفت دهان گوسفند و بز
گوسفندان اغلب از طریق خراش یا زخمهای ناحیه لب، دهان، بینی یا پوست سایر بخش های بدن که پوشش پشمی کمتری دارند، به این بیماری مبتلا می شوند. 2 تا 4 روز پس از ورود ویروس این بیماری در بدن، پوست نواحی اطراف دهان و بینی قرمز و ملتهب می گردد.
اولین علامت بیماری آفت دهان گوسفند و بز، اغلب در اطراف دهان دام مشاهده می شود. در مرحله بعد تاول ها چرکی شده و با پاره شدن آنها ویروسها پخش و این نواحی تبدیل به زخم می شوند.
زخمها طی 2 تا 3 هفته پوسته پوسته شده و به سرعت التیام می یابند و به حالت طبیعی برمی گردند. در برخی از بره ها زخمها در امتداد لب ها و دهان گسترش می یابد. در موارد شدید، این زخمها بر روی زبان، داخل دهان و بینی نیز مشاهده می شود. این تاول و زخمهای به وجود آمده معمولا طی 4 تا 6 هفته پس از بروز اولین علائم از بین می روند. افزایش این ضایعات در دهان و بینی برخی از بره ها ممکن است مانع تغذیه آنها شده و ممکن است در اثر پیشروی بیماری، آسیب پذیری بیشتر آنها نسبت به سایر بیماریها یا در اثر گرسنگی و ضعف تلف شوند.
بیماری آفت دهان گوسفند و بز معمولاً به تنهایی نمی تواند موجب بروز تلفات در دامها شود، اما سرعت رشد دامها را به شدت کاهش می دهد. زخمها و تاول های ایجاد شده بر روی پوست نواحی پستان ممکن است احتمال بروز ورم پستان میش ها را افزایش دهد. به دلیل دردناک بودن این زخمها اغلب میش های مبتلا به بره های خود شیر نمی دهند.
این علائم می تواند در کیسه بیضه قوچ ها نیز رخ دهد و موجب ضخیم شدن پوست این ناحیه شده و با ایجاد اختلال در مکانیسم خنک کنندگی بیضه ها می تواند کیفیت اسپرم و مایع منی را تحت تاثیر قرار دهد.
در برخی موارد تاول ها و زخمها در ناحیه بین سم گوسفندان نیز مشاهده می شود و می تواند موجب بروز عفونت های ثانویه مانند گندیدگی سم و لنگش گردد.
درمان بیماری آفت دهان گوسفند و بز
این ویروس می تواند ماهها و حتی سالها در مناطق خشک با شرایط مناسب مانند اطراف آغل یا انبارها زنده بماند و سرانجام با ورود به بدن دامها موجب بروز بیماری آفت دهان گوسفند و بز شود.
از عوامل شایع بروز خراش و آسیب در پوست گوسفندان، استفاده از مراتع با پوشش گیاهی بوته های خار و گیاهان تیغ دار و همچنین تغذیه دستی با این علوفه است. کاه و دانه غلات نیز در برخی موارد میتواند موجب بروز خراش هایی در دهان دام شود.
پرورش گوسفند و بز با تراکم بالای دام در یک محیط نیز می تواند تشدید کننده شیوع این بیماری باشد.
بروز بیماری آفت دهان گوسفند و بز در ناحیه سم، اغلب به دلیل چرا در مناطق نامناسب با پوشش گیاهی بوته های خار می باشد. در این شرایط ناحیه بین سم ها دچار خراش و آسیب شده و دامها را برای ابتلا به این بیماری مستعد می سازد.
تشخیص بیماری آفت دهان گوسفند و بز
تشخیص بیماری آفت دهان گوسفند و بز اغلب با معاینه بالینی صورت می گیرد. تشخیص افتراقی بیماری آفت دهان در برخی مواقع با بیماریهای دیگر پوستی و عفونتهای باکتریایی به دشواری انجام گرفته و ممکن است در تشخیص اشتباه صورت گیرد.
دوره فعالیت ویروس بیماری آفت دهان گوسفند و بز معمولاً 3 تا 4 هفته می باشد و درمان خاصی برای این بیمار وجود ندارد. با انتقال دامهای آسیب دیده به جایگاه های بهداشتی و تمیز، می توان احتمال بروز این بیماری را کاهش داد. در صورت ابتلا به نوع شدید این بیماری، دامها جهت کاهش بروز عفونتها و بیماریهای ثانویه باید تحت درمان قرار گیرند.
کنترل و واکسیناسیون علیه بیماری آفت دهان گوسفند و بز
گوسفندانی که به آفت دهان مبتلا می شوند اغلب در برابر عفونت شدید و بروز آفت دهان شدید ایمنی پیدا می کنند. با این حال ممکن است این بیماری مجدد به صورت خفیف در آنها بروز کند. جهت جلوگیری از بروز این بیماری می توان اقدام به واکسیناسیون گله کرد. واکسن این بیماری به صورت زنده بوده و واکسیناسیون اغلب با ایجاد خراش در پوست ناحیه داخل ران دام ها انجام می شود. بهترین زمان استفاده از واکسن این بیماری در بره ها می باشد. طی 5 تا 10 روز پس از واکسیناسیون، التهاب پوستی در محل واکسیناسیون بره ها ایجاد شده و طی 14 روز، ایمنی نسبت به این بیماری در بدن دام ایجاد می شود. برای اطمینان، بهتر است بره ها 2 تا 10 روز پس از واکسیناسیون مورد بررسی قرار گیرند. در صورت موفقیت آمیز بودن واکسیناسیون، معمولاً جوشها و تاول های ریزی در محل واکسیناسیون ظاهر می شود. این جوشها به زخم های کوچکی تبدیل شده و معمولا طی 3 تا 4 هفته پس از واکسیناسیون ناپدید می شوند. در هنگام واکسیناسیون میش ها، بهتر است این عملیات در ناحیه آرنج دام انجام شود. در صورت انجام واکسیناسیون در ناحیه داخلی ران میش ها، احتمال آلوده شدن پستان ها و انتقال عفونت به بره ها افزایش می یابد.
واکسن این بیماری حاوی ویروس زنده است و برای حفظ اثر بخشی آن باید اصول نگهداری صحیح واکسن رعایت شود. در زمان حمل و نقل و استفاده، واکسن ها باید در داخل یخچال و در دمای 6 تا 8 درجه سانتیگراد و دور از نور نگهداری شود. باید دقت شود محل انجام واکسیناسیون در بدن دام باید عاری از هر گونه مواد ضد عفونی کننده باشد. این ویروس می تواند از طریق بریدگی یا زخم بر روی پوست انسان نیز وارد بدن شده و موجب بروز بیماری گردد. بنابراین در زمان واکسیناسیون و کار با ویال واکسن باید نکات ایمنی و بهداشتی رعایت شود.
