برای پرورش یز سانن و پرورش بز آلپاین و ایجاد یک گله بز شیری اصلاح نژاد شده به دو روش می توان اقدام کرد: در روش اول می توان تمام بزهای نر و ماده مورد نیاز گله را از نژاد خالص سانن یا آلپاین و از مراکز توزیع و فروش این نژادها در داخل یا خارج از کشور تهیه کرد. روش دوم برای ایجاد یک گله بز شیری آن است که یک یا چند راس بز نر خالص از نژاد سانن یا آلپاین را از مراکز معتبر خریداری و سپس از آنها برای آمیخته گری با بزهای بومی یک منطقه برای چند نسل استفاده نمود. در ادامه توضیح هر یک از روش های فوق و ذکر مزایا و معایب هر یک ارائه می شود.
تاسیس پرورش بز سانن ، تاسیس پرورش بز آلپاین
روش اول: تاسیس پرورش بز سانن و ایجاد گله بز شیری از طریق خرید بزهای خالص
در این روش بزهای نر و ماده برای ایجاد گله فقط از یک نژاد خالص بز (سانن یا آلپاین) خریداری می شود دامدارانی که این روش را انتخاب می کنند گله اولیه را باید همیشه به صورت یک دست نگهداری نموده و از ورود بزهای نر یا ماده سایر نژادها به گله بایستی جلوگیری کنند. در تاسیس پرورش بز سانن و آلپاین خالص، مواردی همچون برنامه ریزی علمی و اجرای مدیریت دقیق، تأمین جایگاه مناسب، تهیه شناسنامه برای دام ها، یادداشت برداری و ثبت رکوردهای بدست آمده و استفاده از رکوردها در انتخاب دقیق بزغاله های نر و ماده و بزهای مولد، رعایت جفتگیری کنترل شده بزها و استفاده از تغذیه مناسب باید مد نظر دامداران قرار گیرد.
مزایای روش اول برای تاسیس پرورش بز سانن و ایجاد گله بز شیری از طریق خرید بزهای خالص
مزیت اول آنکه در این روش از همان ابتدا بزهای نر و ماده تولید شده خالص بوده و تمام خصوصیات و صفات مطلوب شیرواری را دارا هستند و تولید شیر گله در سطح ظرفیت نژادی بزهای سانن یا آلپاین خواهد بود.
در این روش بزهای نر مازاد تولید شده در گله، به عنوان بز مولد، از همان سال اول به عنوان نر خالص قابل فروش خواهد بود. با توجه به ارزش اقتصادی بالای دام های خالص، این موضوع باعث بازگشت سریع سرمایه گذاری اولیه به دامدار می شود.
همچنین در روش پرورش گله خالص بز سانن و آلپاین، زمان رسیدن به حداکثر ظرفیت نژادی بزها نسبت به روش آمیخته گری بسیار کوتاه تر است.
معایب روش اول برای تاسیس پرورش بز سانن و ایجاد گله بز شیری از طریق خرید بزهای خالص
از نکات قابل توجه در روش پرورش خالص، آن است که خرید بزهای نر و ماده خالص از نژاد سانن یا آلپاین نیاز به سرمایه اولیه فراوانی دارد.
همچنین با توجه به خصوصیات نژادی بزهای سانن و آلپاین، اتخاذ این روش پرورش بز سانن و آلپاین نیازمند تامین جایگاه مناسب و مراقبت های بیشتری است که همه این موارد هزینه ها و سرمایه گذاری اولیه مورد نیاز را افزایش می دهد.
پرورش خالص بزها احتمال بروز برخی نارسایی های ناشی از افزایش هم خونی در گله را افزایش می دهد که برای حل آن بهتر است دامداران پس از چند سال با خرید بز نر جدید از گله های سانن یا آلپاین از افزایش همخونی در گله جلوگیری کنند.
شرایط آب و هوایی مناسب پرورش بز سانن و آلپاین
روش دوم: تاسیس پرورش بز سانن و ایجاد گله بز شیری از طریق آمیخته گری
از این روش در بیشتر کشورهای جهان استفاده می شود. در این روش بزهای ماده مورد استفاده همان بزهای بومی منطقه پرورش هستند، اما بزهای نر از بین بزهای خالص نژاد سانن یا آلپاین انتخاب می شوند. دامدارانی که سرمایه اولیه چندانی برای خرید یک گله خالص بطور یک جا ندارند، برای تشکیل گله بز شیری ناگزیر به استفاده از این روش هستند. مراحل لازم برای ایجاد گله بز شیری در روش آمیخته گری به قرار ذیل است:
در مرحله اول یک یا چند بز نر خالص از نژاد سانن یا آلپاین (به تشخیص و سلیقه دامدار) از گله های شناخته شده و مطمئن خریداری و به گله مورد نظر منتقل می شود.
بزهای ماده مورد استفاده شامل همان بزهای بومی منطقه مورد نظر خواهند بود که غالباً ظرفیت تولید شیر کم یا متوسطی دارند، اما باید سالم و بارور باشند.
پس از انتقال بزهای نر به گله بومی، تمام بزهای نر بومی از گله خارج شده و فقط به بزهای نر سانن یا آلپاین اجازه جفت گیری با بزهای ماده داده می شود.
بر این اساس اولین بزغاله های متولد شده از این روش، 50 درصد ژن های نژاد سانن یا آلپاین و 50 درصد ژن های بزهای بومی را خواهند داشت و در اصطلاح به آنها بزغاله های دورگ 50 درصد می گویند.
در این روش برای سرعت بخشیدن به فرآیند اصلاح نژاد گله بزهای سانن یا آلپاین باید بزغاله های نر متولد شده به هر ترتیب از گله حذف شده و فقط بزغاله های ماده به عنوان جایگزین در گله نگهداری شوند.
پس از رسیدن به سن بلوغ جنسی، بزغاله های ماده دورگ مجددا با بزهای نر خالص نژاد سانن یا آلپاین آمیزش می یابند. در این صورت در نسل دوم بزغاله هایی از آنها متولد می شوند که دارای 75 درصد ژن های سانن یا آلپاین و 25 درصد ژن های بزهای بومی دارا هستند.
به همین ترتیب و با تکرار این فرآیند رفته رفته گله بومی بعد از چند سال تبدیل به گله خالص سانن یا آلپاین شده و همه بزهای نر و ماده موجود در گله خالص خواهند شد.
طبیعتاً با افزایش درصد خلوص نژادی بزها در سال های متوالی، ظرفیت ژنتیکی تولید شیر بزهای ماده نیز افزایش یافته و انتظار آن است که با پایان فرآیند خالص سازی بزها، تولید شیر آنها به حداکثر ظرفیت نژاد سانن یا آلپاین برسد. نتایج مطالعات متعدد نشان داده است که استفاده از روش اخیر (استفاده از پایه مادری بومی و دورگ گیری با بز نر خالص) برای ایجاد گله بز شیری می تواند مزایایی در بر داشته باشد، از جمله: ایجاد عادت پذيری بالا، افزایش قناعت و قدرت تعادل و توانايی راهپيمايی در کوچ های طولانی، کاهش هزینه های اولیه و کمک به توسعه تدریجی دامداريها به سمت افزایش سطح مکانيزاسیون را در پی خواهد داشت.
تنها نقطه ضعف این سیستم زمان بر بودن فرآیند اصلاح نژاد است که باید از همان ابتدا مد نظر دامداران محترم قرار گیرد که گاهی بین 6 تا 10 سال طول می کشد.
استفاده از تلقیح مصنوعی به جای خرید بز نر در پرورش بز سانن و آلپاین
نکته قابل توجه آن است که بجای خرید بز نر خالص نژاد سانن و آلپاین، می توان از تلقیح مصنوعی بزهای بومی با اسپرم بزهای خالص نیز استفاده کرد. استفاده از تلقیح مصنوعی هزینه های نگهداری و خرید بز نر خالص را کاهش می دهد در عوض به دلیل مشکلات موجود بر سر راه تلقیح مصنوعی، این روش از راندمان باروری کمتری نسبت به آمیزش طبیعی برخوردار است شاید بهترین پیشنهاد استفاده توام از حداقل یک بز نر خالص به همراه استفاده از تلقیح مصنوعی در گله های بزرگ باشد. در گله های کوچک (تا 50 راس) خرید یک بز نر خالص پاسخگوی نیاز گله خواهد بود و استفاده از تلقیح مصنوعی چندان ضرورتی ندارد.
امکانات لازم برای تاسیس پرورش بز سانن و ایجاد گله بز شیری برای پرورش گله بزهای شیری اصلاح شده
با توجه به فراهم بودن زمینه پرورش بز سانن و آلپاین در بسیاری از نقاط کشور و همچنین امکان واردات اسپرم و دام زنده این بزها، لذا پرورش بز سانن و آلپاین به صورت صنعتی با هدف تولید شیر به عنوان یک رویکرد مهم و استراتژیک می تواند در پرورش دام کشور مطرح شود. همانطور که تولید شیر این بزها چند برابر بزهای بومی است به همان نسبت احتیاجات بز سانن و آلپاین نیز نسبت به بزهای بومی بالاتر است. بنابراین کسانی که مایل به پرورش بز سانن یا آلپاین هستند باید امکانات لازم نظیر جایگاه مناسب، تامین خوراک مورد نیاز و تامین تجهیزات و لوازم بهداشتی را در دامداری پیش بینی نمایند.
شرایط آب و هوایی مناسب پرورش بز سانن و آلپاین
برخی بر این عقیده اند که با توجه به اینکه منشأ پرورش بز سانن و آلپاین مناطق کوهستانی و نسبتاً سردسیر اروپا است، پس این دو نژاد فقط باید در مناطق سردسیر کشور پرورش یابند. اما مشاهدات و گزارشات متعدد نشان می دهد که اگر شرایط حداقلی محیطی برای پرورش بزهای بومی در یک منطقه فراهم باشد، می توان در آن شرایط نیز به پرورش بز سانن و آلپاین پرداخته و آنها را نگهداری و تکثیر نمود.
وجود رطوبت حداقل 25 درصد و حداکثر 75 درصد برای پرورش بز سانن و آلپاین مطلوب است. هرچند با وجود درصد رطوبت بالاتر و یا پائین تر از این مقدار نیز امکان پرورش وجود دارد ولی ممکن است میزان تولید بزها اندکی کاهش یابد.
همچنین دمای مناسب برای پرورش بز سانن و آلپاین معمولاً بين 12 تا 21 درجه سانتی گراد است. مقدار توليد شیر و سلامت عمومی بزها در دمای بین 17- تا 27 درجه تحت تأثير قرار نمیگیرد ولی دمای بيش از 27 درجه سانتی گراد باعث كاهش مصرف خوراک و كاهش توليد شير آنها می شود.
بنابراین شاید تامين حرارت در فصل زمستان برای پرورش بز سانن و آلپاین ضروری نباشد، ولی تامين یک سایه بان خنک در شرايط تنش گرمايی در فصل تابستان برای آنها بسيار حائز اهميت بوده و اين مسئله بخصوص در مورد بزغاله ها مهم تر است زیرا آنها در فصل زمستان به يك ساختمان نسبتاً گرمتر و در تابستان به يك سايه خنک تر از جایگاه دامهای بالغ نیاز دارند و در غیر این صورت معمولاً به دليل سرما و يا گرمای شدید در روزهای اول پس از تولد تلف می شوند.
شرایط آب و هوایی مناسب پرورش بز سانن و آلپاین
