بیشترین هزینه در بخش پرورش دام هزینه های مرتبط به تغذیه آنها است. نیازهای غذایی میش ها در مراحل مختلف پرورش ثابت نیست. نوع و میزان تغذیه آنها به عوامل زیادی مانند سن میش ها، وزن، وضعیت بدنی آنها و همچنین مرحله پرورش و سطح تولید آنها بستگی دارد. آب و هوا، تحرک و بیماری نیز می تواند بر میزان نیاز میش ها تاثیرگذار باشد. طیف گسترده ای از خوراک می تواند نیاز غذایی میش ها را در مراحل مختلف تولید، تامین کند. برنامه تغذیه یکسان کاملی برای استفاده در تمام مناطق دنیا وجود ندارد. انتخاب نوع برنامه تغذیه ای به منطقه جغرافیایی، تولید بره، هزینه و دردسترس بودن خوراک بستگی دارد.
چرخه تغذیه در پرورش میش ها:
فلاشینگ
تغذیه میش ها دو هفته قبل از جفت گیری جهت افزایش وزن و بهبود وضعیت بدنی را فلاشینگ می نامند. فلاشینگ با افزایش آزاد شدن تعداد تخمک در زمان تخمک گذاری موجب افزایش درصد بره زایی می شود. فلاشینگ اغلب در میش های لاغر انجام می شود (BCS<2). میش هایی که در وضعیت بدنی مناسبی قرار دارند اغلب به فلاشینگ پاسخ مناسبی نمی دهند. فلاشینگ در ابتدای فصل تولیدمثل تاثیر بیشتری دارد. فلاشینگ در انتهای فصل تولید مثل نیز می تواند موثر باشد. میش های بالغ پاسخ بهتری نسبت به میش های جوان به فلاشینگ می دهند. فلاشینگ میش ها می تواند با تغذیه 250 تا 500 گرم کنسانتره میش در روز و یا چرای میش ها در مراتع با کیفیت علوفه بالاتر، انجام شود. در صورتی که فلاشینگ در طول فصل تولید مثل ادامه پیدا کند، ممکن است موجب بهبود زنده مانی جنین در دوران اولیه آبستنی شود.
استروژن های گیاهی
میش ها را نباید در مناطقی و مراتعی که درصد بالایی گیاهان لگوم دارند، چرا داد. شبدر (به ویژه شبدر قرمز)، یونجه و گیاه لوتوس ممکن است فحلی میش ها را به تاخیر بیاندازد. گیاه فستوک، همچنین دانه جو و دانه جو دو سر نیز حاوی ترکیباتی با فعالیت استروژنی هستند. ترکیبات استروژنی در اغلب گیاهان لگوم به غیر از گیاهان بالغ و خشک، در طول فصل رشد با غلظت های مختلف وجود دارد. مصرف ترکیب انواع مختلف علوفه، تاثیر استروژن گیاهی را کاهش می دهد.
تغذیه و خوراک میش در اوایل و اواسط آبستنی

اوایل و اواسط آبستنی دوره های مهمی در چرخه تولید مثلی میش ها است زیرا رشد جفت از روز 30 تا 90 آبستنی رخ می دهد. اندازه و وزن جفت در انتقال مواد مغذی میان میش و جنین تاثیرگذار است. جفت های توسعه نیافته منجر به کاهش وزن تولد بدون در نظر گرفتن تغذیه نادرست در زمان آبستنی می شود. در حالی که در این دوره، نیاز غذایی میش ها به طور قابل توجهی بیشتر از نیاز نگهداری نیست. اما 21 روز تغذیه با خوراک ناکافی و یا 80 روز جیره غذایی کمتر از حد متوسط، می تواند بر رشد جفت اثر منفی داشته باشد.
تغذیه و خوراک میش در اواخر آبستنی
تغذیه مناسب در اواخر آبستنی جهت اطمینان از بره زایی موفق، موثر است. اطلاع از میزان نیاز غذایی دام در این مرحله دشوار است زیرا به تعداد جنین که میش آبستن است، نیز بستگی دارد. کمبود تغذیه منجر به تولد بره های کوچک می شود. بره های کوچک نسبت به استرس سرمایی دارای مقاومت کمتر و وزن پایین تر در زمان از شیرگیری هستند. بیشتر رشد و توسعه غدد پستانی میش ها نیز در این دوره رخ می دهد. کمبود تغذیه میزان و کیفیت شیر و آغوز را کاهش می دهد. تغذیه مازاد در این دوره نیز می تواند موجب بزرگ شدن بیش از حد جنین شود که این بره ها مشکلات زایمان و سخت زایی و نرخ مرگ و میر بالاتری دارند.
برخی مواد مغذی از جمله انرژی، پروتئین، کلسیم، سلنیم و ویتامین E در اواخر آبستنی حائز اهمیت هستند. میزان انرژی مورد نیاز به تعداد بره هایی که میش آبستن است، بستگی دارد. استرس های سرمایی به ویژه در میش هایی که در فضای باز نگهداری می شوند، نیاز غذایی را افزایش می دهد. میش هایی که در فصل زمستان بره زایی دارند نمی توانند از علوفه کافی برای تامین نیازهای انرژی خود استفاده کنند . در دوره زمانی دو هفته قبل از زایمان و 6 هفته پس از زایمان، میش به انرژی بیشتری نیاز دارد. میش های تک قلو زا نیاز به دریافت کنسانتره در اوایل آبستنی ندارند.
مسمومیت آبستنی
مسمومیت آبستنی (کتوز یا بیماری بره دوقلو) از جمله بیماری های رایج گوسفندان در اواخر آبستنی است. این بیماری در اثر مصرف ناکافی انرژی در اواخر آبستنی رخ می دهد. زیرا 70 درصد از رشد جنین در این مرحله صورت می گیرد. زمانی که میش ها در جهت تامین نیازهای غذایی و انرژی خود چربی های بدن را تجزیه می کنند، بدن اجسام کتونی را تولید کرده و این اتفاق اغلب در میش های چاق، بسیار لاغر، پیر ، میش های خجالتی و چند قلوزا رخ می دهد. درمان این بیماری با افزایش قند خون انجام می شود. در صورت پیشرفت این بیماری ممکن است سزارین صورت گیرد.
تب شیر

تب شیر گوسفندان با گاو های شیری متفاوت است و علائم آن قبل از زایمان رخ می دهد. تب شیر کاهش کلسیم خون است که می تواند در اثر دریافت ناکافی کلسیم (معمولا) و یا عدم توانایی در جذب کلسیم ایجاد شود. علائم بالینی تب شیر با بیماری مسمومیت آبستنی بسیار نزدیک و مشابه است. تشخیص این تفاوت اغلب بر اساس پاسخ میش مبتلا به کلسیم درمانی است. پرولاپس واژینال اغلب در میش های چاق با چربی بالا و میش های چند قلوزا رخ می دهد. جلوگیری از چاق شدن بیش از حد و محدود کردن مصرف خوراک دو روش جهت کاهش پرولاپس واژن است.
تغذیه و خوراک میش در دوره شیردهی
در دوره شیردهی بیشترین میزان نیاز غذایی میش ها مشاهده می شود. میزان مصرف خوراک در این مرحله به تعداد بره ها، اندازه و شرایط، سن میش و سن بره ها بستگی دارد. در حالت ایده آل میش ها باید به گروه های با تولید شیر متفاوت تقسیم شده و بر اساس تعداد بره تغذیه شوند. قانون کلی برای تغذیه میش های شیرده 450 گرم کنسانتره به ازای هر بره است. در مرتع به میش هایی که دارای 3 بره هستند دسترسی بیشتری به علوفه داده می شود و ممکن است تغذیه تکمیلی نیز برای آنها توصیه شود.
انرژی و پروتئین دو عامل مهم در تولید شیر هستند. در صورت تغذیه با مواد مغذی کمتر از نیاز، تولید شیر و رشد بره ها کاهش میابد. پس از 60 روز اول شیردهی می توان میزان تغذیه را کاهش داد، زیرا تغذیه مازاد می تواند موجب چاق شدن میش ها شود. در اغلب میش ها در زمان شیردهی کاهش وزن مشاهده می شود. کاهش وزن در زمان شیردهی بر میزان نیاز پروتئین تاثیر می گذارد. هرچه وزن بیشتری از دست دهند، میزان نیاز به پروتئین افزایش میابد.
آب
میش های شیرده به آب بیشتری نیاز دارند. تخمین زده می شود میش های شیرده 100 درصد آب بیشتری نسبت به سایر میش ها نیاز دارند. میش های شیرده باید در تمام مواقع دسترسی آزاد به آب تمیز و تازه داشته باشند. برای تشویق میش به استفاده از آب در فصل سرما می توان از ظرف های آب گرم استفاده کرد. آبخوری ها باید به صورت روزانه تمیز و ضدعفونی شوند.
تغذیه و خوراک میش در دوره ازشیرگیری
ازشیرگیری زمانی اتفاق میافتد که هنوز میش ها شیر زیادی تولید میکنند. در این حالت باید کنسانتره برای میش ها 1 تا 2 هفته قبل از شیرگیری کاهش یابد. برای هفته آخر هیچ کنسانتره ای نباید برای میش ها تغذیه شود. برای چند روز قبل از شیرگیری میش ها باید با کاه یا یونجه با کیفیت پایین تغذیه شوند.

پس از شیرگیری بره ها، میش ها باید خشک شده و با علوفه با کیفیت پایین یا کاه تغذیه شوند تا غدد پستانی آنها تحلیل رفته و خشک شوند. در زمان از شیرگیری لازم نیست به میش ها محدودیت آب داده شود. حذف آب در دمای بالا و فصول گرم می تواند خطرناک باشد. پس از شیرگیری بره ها، میش ها نباید بلافاصله برای چرا به مراتع برده شوند. علوفه بهاری مقدار زیادی پروتئین، آب و سایر مواد مغذی را دارا است که موجب تحریک تولید شیر می شود. نگرانی اصلی در زمان شیرگیری، جلوگیری از ورم پستان میش ها است. در طول این دوره میش ها به نظارت دقیق نیازمند هستند.
تغذیه و خوراک میش در دوره نگهداری
بره زایی و نگهداری، طولانی ترین دوره در پرورش سالیانه میش ها است. نگهداری بدان معنی است که میش ها فقط برای حفظ وزن بدن و یا افزایش وزن اندکی در جهت بازیابی وزن مناسب پس از کاهش وزن در اثر شیردهی، تغذیه شوند. تنوع گسترده ای از مواد خوراکی با ارزش و قیمت پایین می تواند نیاز نگهداری میش ها را تامین کند. علوفه یونجه و یا کاه، اغلب می تواند نیاز نگهداری میش ها را تامین کند. گوسفندانی که تنها در جهت تولید پشم پرورش می یابند ممکن است در تمام طول عمر خود تنها در سطح نگهداری تغذیه شوند.
نمره وضعیت بدنی
نمره وضعیت بدنی یک ابزار مدیریتی با ارزش است که می توان در ارزیابی برنامه تغذیه و تغییر آن مورد استفاده قرار گیرد. از آنجایی که تنوع گسترده ای در وزن وجود دارد، معمولا وضعیت بدنی شاخص مناسب تری نسبت به وزن بدن است. نمره وضعیت بدنی چربی و ماهیچه بدن را تخمین می زند. در این ارزیابی هر دو برآمدگی استخوان عمودی (spinous process) و برآمدگی افقی (transvers process) مهره کمر لمس می شود و در امتیازدهی در وضعیت بدن مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخص تجربی است. در این سیستم از مقیاس های 1 تا 5 جهت بیان نمره وضعیت بدنی استفاده می شود که نمره 1 گوسفند لاغر، نمره 3 گوسفند متوسط و نمره 5 گوسفند چاق است. نمرات نیم هم در این سیستم مورد استفاده قرار می گیرد به طوریکه متوسط یک واحد از این شاخص برابر با 13درصد از وزن میش زنده با نمره وضعیت بدنی 3 تا 5/3 است. بیشتر گوسفندان دارای نمره وضعیت بدنی بین 2 تا 4 هستند. نمره وضعیت بدنی میش ها در دوره های مختلف پرورش متغیر است.
سه دوره مهم برای نمره وضعیت بدنی میش ها قبل از تولیدمثل، قبل از آبستنی و از شیرگیری است.

منبع امتیازدهی، وضعیت بدنی گوسفندان دانشگاه ایالات اورگان در سال 1994
به طور کلی هرچه وضعیت بدنی در زمان جفت گیری مناسب تر باشد، نرخ تخمک گذاری بالاتر خواهد بود. با این حال، میش های دارای نمره وضعیت بدنی بیش از 4 احتمال نازایی بالاتری دارند.
میش هایی که نمره وضعیت بدنی آنها در زمان جفت گیری کمتر از 3 است، پاسخ بهتری به فلاشینگ می دهند. میش ها با نمره وضعیت بدنی 3 و 4 سقط جنین کمتری دارند.
میش ها در زمان زایمان باید در بهترین وضعیت بدنی خود قرار گیرند. این امر بسیار مهم است، زیرا میش ها در این مرحله به بالاترین میزان نیاز غذایی خود وارد شده اند. میش های لاغر قادر به تولید آغوز با کیفیت و یا تولید آغوز با میزان کیفیت سایر میش ها یی که وضعیت بدنی مناسب تری دارند، نیستند. مقدار تولید شیر میش های لاغر نیز کمتر از سایر میش هاست.
در قوچ ها نیز نمره وضعیت بدنی حائز اهمیت است. مانند میش ها، قوچ های لاغر یا چاق کارایی مناسبی نخواهند داشت.

منبع: واحد تحقیق و توسعه مجتمع صنایع تبدیلی دستچین عالی، ترجمه مقاله توسط سرکار خانم مهدیه جمالی کارشناس ارشد تغذیه نشخوارکنندگان دانشگاه تهران تحت نظارت دکتر کامران رضایزدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

برای بهبود عملکرد گاوداری از خدمات افراد متخصص استفاده کنید

مشاهده اطلاعات انواع خوراک دام سبک دستچین: کنسانتره گوسفند و بز پرواری ، کنسانتره عمومی گوسفند و بز ، کنسانتره میش و بز شیرده ، کنسانتره میش و بز آبستن سنگین ، کنسانتره استارتر بره و بزغاله ، کنسانتره فلاشینگ مخصوص زمان جفت گیری گوسفند و بز