مسمومیت مس در گوسفند و بز
گوسفندها مس را در کبد خود سریع تر از سایر حیوانات مزرعه ذخیره کرده و در نتیجه نسبت به مسمومیت در برابر مس حساس تر هستند. مس برای متابولیسم طبیعی آهن، سنتز الاستین و کلاژن، تولید ملانین و یکپارچگی سیستم عصبی مرکز در بدن حیوان مورد نیاز است. مس در تولید کراتین پشم گوسفند نیز ضروری است. اخیرا نشان داده شده است، مس یک عنصر کلیدی مورد نیاز در پاسخ ایمنی موثر می باشد. علائم کمبود مس در گوسفند شامل کم خونی، استخوان های شکننده و ضعیف، ریزش مو، از بین رفتن رنگدانه های پشم و رشد ضعیف پشم است. در گوسفندان معمولا پشم رشته شده و برگشتن سر به عقب گزارش شده است. به طور کلی گوسفندان به 5 میلی گرم در کیلوگرم از مس در کل جیره غذایی خود نیاز دارند. مسمومیت مس در گوسفند و بز در سطوح بالای 25 میلی گرم در کیلوگرم اتفاق می افتد. با این حال سطح مولیبدن جیره بر میزان نیاز مس تاثیر گذار است، زیرا مولیبدن با تشکیل یک ترکیب نامحلول با مس، مانع جذب مس می شود. اگر سطح مولیبدن پایین باشد (کمتر از 1 میلی گرم در کیلوگرم)، گوسفندان نسبت به مس مسمومیت بیشتری نشان می دهند. اگر مولیبدن دریافتی بیش از 10 میلی گرم در کیلوگرم باشد، ممکن است در جیره هایی که در شرایط عادی مس کافی دارند نیز موجب کمبود مس شود. گوگرد ارتباط میان مس و مولیبدن را پیچیده تر می کند. مسمومیت مس در گوسفند و بز معمولا به دلیل تجمع مازاد مس در کبد در یک دوره چند هفته ای و یا بیش از یک سال بدون علائم بالینی و آزادسازی ناگهان مس های ذخیره شده در کبد و تجزیه سریع سلول های گلبول قرمز ایجاد می شود.
مسمومیت مس در گوسفند و بز ، علائم و نشانه ها
مسمومیت مس در گوسفند و بز در حالت مزمن می تواند ناشی از مصرف بیش از اندازه مس و یا کمبود مولیبدن، گوگرد، روی، کلسیم یا در اثر آسیب های کبدی باشد. استرس هایی مانند استرس های آب و هوایی، تغذیه نامناسب و حمل و نقل می تواند موجب مرگ سلول های کبدی و آزادسازی مس ذخیره شده در جریان خون گردد. گوسفندان مبتلا به این نوع مسمومیت، بی حال و دچار کم خونی هستند. آنها ممکن است دندان های خود را به هم ساییده و و دچار عطش شدید شوند. پوست آنها رنگ پریده است و ممکن است به دلیل هپاتیت، زرد به نظر برسد و ادرار آنها به رنگ خون در آید.
مرگ معمولاً 1 تا 2 روز پس از شروع علائم بالینی اتفاق می افتد. پس از مرگ بر اثر مسمومیت مس در گوسفند اندام ها به رنگ زرد تیره و کلیه ها تیره رنگ می شود.
بر خلاف گوسفندان، گاوها به 10 میلی گرم در کیلوگرم مس در جیره خود نیاز دارند و سطح تحمل مس آنها حدود 10 برابر گوسفند است. غیرنشخوارکنندگان مانند خوک ها و مرغ ها، حتی سطوح بالاتر از مس را نیز می توانند تحمل کنند. طبق آمار انجمن نمک، سطح مسمومیت مس در جیره مرغ ها در دامنه 250 تا 800 PPm میلی گرم در کیلوگرم متغیر است. بنابراین به دلیل تفاوت های گونه های مختلف، باید جیره های مناسب و مواد معدنی ویژه گوسفندان تهیه و خریداری شود. توصیه می شود گوسفندان با کود مرغی و سایر ضایعاتی که دارای سطح بالایی از مس هستند، تغذیه نشود. علاوه بر آن نمونه های سطح بالای مس در کود دهی مراتع با کود حیوانی نیز مشاهده شده است. در صورت مشکوک بودن مسمومیت مس در گوسفند و بز ، به تشخیص دامپزشک و تایید آزمایشگاه نیاز است. منابع مس نیز باید بررسی شود. دانستن مقدار مس و مولیبدن در تمام مواد خوراکی و علوفه های مورد استفاده مهم است. غلات، سطح مس پایین تری نسبت به علوفه ها دارند. بیشتر علوفه ها حاوی میزان مس در سطح مساوی و یا بالاتر از نیاز NRC برای نشخوارکنندگان هستند. با این حال در گیاهان بالغ، زیست فراهمی مس کاهش می یابد. خطا در مخلوط کردن خوراک دام نیز باید به عنوان منبع احتمالی مس مازاد، مهم در نظر گرفته شود. نباید از میزان مس آب نیز غافل شد.
مسمومیت مس در گوسفند و بز ، پیشگیری و درمان
پیشگیری از مسمومیت مس در گوسفند بسیار مهم است. در مواقع بروز بیماری مسمومیت مس در گوسفند و بز ، درمان جهت جلوگیری از تلفات و خسارت بیشتر، ضروری است. متداولترین روش درمان مسمومیت مس در گوسفند نوشاندن روزانه محلول دارای 50 تا 100 گرم مولیبدات آمونیوم و 5/0 تا 1 گرم سولفات سدیم است.
اگر چه اطلاعات بیشتری مورد نیاز است، اما مشاهدات حاکی از آن است که بزها مس بیشتری مصرف کرده و 6 تا 9 برابر بره های موجود در یک پژوهش، مس کمتری در کبد خود ذخیره کرده اند که این موضوع نشانگر تفاوت در استفاده و مقاومت در برابر مسمومیت مس بین گونه ها است. توصیه می شود از مکمل معدنی گوسفند بدون افزودن مس به آن، برای بزها استفاده نشود. مواد معدنی مناسب برای گاوها معمولا حاوی مقادیر کافی از مس است و می تواند در تغذیه بزها مورد استفاده قرار گیرد.