قبل از آنکه به تعریف ملاس و مزایای ملاس در جیره غذایی دام بپردازیم نظر به اهمیت موضوع بهتر است بدانید که ملاس چغندر یا ملاس نیشکر تقلبی نیز وجود دارد پس لطفا مقدمه زیر را با دقت بخوانید و بعد به مطالعه ادامه مقاله بپردازید:
ملاس چیست؟
در سال های اخیر، با گسترش استفاده از ملاس چغندرقند و ملاس نیشکر به عنوان ماده اولیه کارخانجات تولید الکل جهت تبدیل قند موجود در ملاس به الکل، متاسفانه مشاهده می شود که عده ای سودجو پساب یا فاضلاب حاصل از این فرآیند را به نام ملاس به بازار عرضه کرده و یا اینکه آن را با ملاس خالص چغندر و یا ملاس نیشکر مخلوط نموده و جهت استفاده در تغذیه گاو و تغذیه گوسفند و بز به دامدارانی که از این موضوع بی اطلاع هستند عرضه می کنند.
آنالیز ملاس چغندر شامل 50% قندهای مختلف بوده و از لحاظ پروتئین (4 تا 8 درصد) فقیر بوده و ارزش پروتئینی بالایی ندارد و ترکیبات پروتئینی آن از آمین های آزاد و بتائین می باشد. میزان خاکستر ملاس بالا و حدود 10درصد است.
پساب کارخانجات الکل سازی به علت داشتن مواد سمی مانند ترکیبات فنلی و همچنین دارا بودن pH پایین به عنوان یکی از آلاینده های محیط زیستی شناخته می شوند به صورتیکه حتی دفع مستقیم آنها در خاک باعث کاهش کیفیت خاک و نابودی محصولات کشاورزی شده و تخلیه آنها در رودخانه و دریا موجب تهدید حیات آبزیان می شود. این پساب نه تنها فاقد ارزش است بلکه به علت وجود بیش از اندازه برخی عناصر مانند آرسنیک و پتاسیم در آنها، در صورت استفاده در جیره غذایی دام و طیور می تواند با ایجاد انواع مسمومیت های خفیف و حاد، باعث کاهش راندمان در تولید شیر و گوشت، کاهش باروری، افزایش سقط و ایجاد تلفات در گله ها شود. لذا مصرف کنندگان باید به این نکته توجه داشته باشند که ملاس را از تولید کنندگان و تامین کنندگان معتبر تهیه نمایند و در صورتیکه اطمینان کافی نسبت به خلوص ملاس ندارند آن را از جیره غذایی دام های خود حذف نمایند.
تعریف خوراک دام ملاس
در فرآیند تولید قند و شکر از (چغندرقند و یا نیشکر) بخشی از قندهای غیرقابل تبلور به صورت مایعی تیره رنگ به نام ملاس چغندر یا ملاس نیشکر جدا می گردد که میزان تقریبی ماده خشک آن 75% می باشد. در کارخانه های قند بخشی از این ملاس در فرآیند تولید تفاله چغندر و تولید باگاس از نیشکر به آنها اضافه می شود که این تفاله ها به رنگ تیره بوده و در دامداری ها و مزارع پرورش گاو شیری و پرورش گوسفند و بز ، جهت تغذیه دام مورد مصرف قرار می گیرند.
ترکیبات ملاس چغندر و ملاس نیشکر (آنالیز ملاس)
آنالیز ملاس شامل 50% قندهای مختلف است. پروتئین ملاس ناچیز و بین 4 تا 8 درصد متغیر است. ترکیبات پروتئینی ملاس از آمین های آزاد و بتائین می باشد. میزان خاکستر ملاس بالا و حدود 10درصد است.
ملاس چغندر یا ملاس نیشکر مایعی تیره رنگ است که طی فرآیند تولید قند و شکر به صورت قندهای غیرمتبلور جدا سازی می شود و ماده خشک تقریبی آن 75% است.
کاربرد ملاس چغندر و ملاس نیشکر در جیره غذایی نشخوارکنندگان و روش استفاده از ملاس
1- خوش خوراکی ملاس چغندر و ملاس نیشکر بالاست و دام ها با اشتهای فراوان آن را مصرف می کنند بطوریکه می توان از آن برای قسمتهایی از جیره که خوش خوراک نیست استفاده کرد و یا اینکه در ترکیب با تمامی اجزای خوراک دام از آن استفاده کرد. در این روش ملاس بطور مستقیم و یا پس از رقیق شدن در آخور روی علوفه خشبی پاشیده می‌شود. این روش سبب افزایش مصرف علوفه توسط دام می‌شود.
2- حل نمودن اوره در آب گرم و مخلوط کردن آن با ملاس و پاشیدن مخلوط فوق روی غذاها در آخور.
3- تغذیه ملاس چغندر یا ملاس نیشکر رقیق شده و یا رقیق نشده به صورت لیسیدنی، بدین ترتیب که ملاس در ظرفی ریخته شده و چرخی در آن طوری تعبیه می‌شود که چرخ در هر بار دور زدن آلوده به ملاس می‌شود و حیوان قسمت بالایی را لیس می‌زند.
4- اضافه کردن ملاس چغندر یا ملاس نیشکر به علوفه در موقع سیلاژ کردن.
5- اضافه کردن ملاس چغندر یا ملاس نیشکر به غذای کنسانتره و پلت نمودن آن.
6- اضافه کردن ملاس به آب آشامیدنی به مقدار کم برای دفع بعضی از سموم و مواد دارویی.
ارزش غذایی ملاس چغندر و ارزش غذایی ملاس نیشکر در جیره غذایی دام
– از نظر ارزش غذایی، ملاس در حدود 67% ارزش غلات را دارد و اگر با علوفه خشبی کم ارزش مخلوط شود، تقریباً معادل آنها ارزش غذایی دارد.
– معمولا قیمت ملاس از غلات پایین‌تر است.
– در دام‌هایی که دچار یبوست هستند، می‌توان از ملاس چغندر یا ملاس نیشکر بعنوان یک ملین برای رفع یبوست دام استفاده کرد.
– در تهیه غذاهای کنسانتره، اضافه کردن ملاس ماهیت گرد و خاکی آنها را از بین می‌برد.
– در تهیه پلت از غذاهای آردی شکل، ملاس موجب چسبندگی ذرات شده و با افزایش پیوستگی بین ذرات، سبب یکپارچگی و قوام پلت می‌شود.
– اضافه کردن ملاس چغندر یا ملاس نیشکر به علوفه خشبی کم ارزش موجب افزایش خوش خوراکی آنها می‌شود و در نتیجه مصرف خوراک توسط دام افزایش می‌یابد.
– اضافه کردن ملاس به جیره باعث کاهش غبار و ذرات ریز موجود در خوراک دام می شود.
– اضافه کردن ملاس به جیره دام باعث تحریک فعالیت میکرو ارگانیسم‌های شکمبه شده و ضریب تبدیل مواد غذایی جیره به شیر و گوشت را افزایش می دهد.
– اضافه کردن ملاس به مقدار مناسب به جیره ها در کارخانجات تولید کنسانتره پلت دام، باعث روان کار کردن و کاهش استهلاک دستگاه پرس پلت می شود.
– اضافه کردن ملاس چغندر یا ملاس نیشکر به جیره ها به طور بالقوه می تواند برای تأمین فاکتورهای ناشناخته مفید واقع شود.
– اضافه کردن ملاس چغندر به جیره ها بعنوان حامل NPN و ویتامین‌ها در مکمل‌های مایع می تواند سودمند باشد.
– اضافه کردن ملاس نیشکر به جیره ها می تواند به عنوان منبع میکروالمنتها مورد توجه باشد.
– مقدار مصرف ملاس چغندر یا ملاس نیشکر در جیره نشخوارکنندگان ، حداکثر 10 الی 15 درصد جیره توصیه شده، استفاده بیش از 15 درصد در جیره علاوه برآنکه باعث بدشکل شدن غذا می‌شود، سبب ناراحتی دستگاه گوارش و ایجاد اختلال در فعالیت میکروبی شکمبه نیز می گردد.
– در استفاده از ملاس چغندر یا ملاس نیشکر در جیره غذایی طیور باید احتیاط نموده و توجه داشت که طیور به ملاس حساس‌تر هستند، بطوریکه استفاده زیادی از ملاس در جیره طیور سبب بروز اسهال در گله شده و حداکثر مقدار توصیه شده محدود و بین 2 الی 5 درصد است.
نقش ملاس چغندر و ملاس نیشکر در تغذیه گوسفند ، تغذیه بز و تغذیه گاو
