کوکسیدیوز

بیماری کوکسیدیوز در گوسفند یکی از مهمترین بیماری­های اقتصادی در گوسفندان است که توسط یک انگل تک سلولی از نوع ایمریا (Emeria) ایجاد می­ شود و می­ تواند بیشتر حیوانات ازجمله پستانداران و پرندگان را مبتلا کند. عامل بیماری کوکسیدیوز، کوکسیدیا نام دارد. به استتثنای چند مورد، کوکسیدیا دارای میزبان اختصاصی است. حتی گوسفند و بز به گونه­ های متفاوتی از کوکسیدیا آلوده می­ شوند. اما هیچ یک موجب بروز بیماری در انسان نمی­ شود. حداقل 11 گونه متفاوت کوکسیدیا در گوسفندان آلوده شناسایی شده است و تا کنون دو مورد از آن­ها که قدرت بیماری زایی بالایی دارند از جمله Eimeria crandallis  و Eimeria ovinoidalis  شناسایی شده­ اند. این گونه­ های بیماری زا بر روی روده کوچک و بزرگ تاثیر می­ گذارند. تاکنون بیماری­ زا بودن گونه­ های دیگر کوکسیدیا که گوسفندان را آلوده می­ کنند مشخص نشده است. گوسفندان معمولا در مراحل مختلف زندگی خود در معرض کوکسیدیا قرار گرفته و اووسیت های آن ها در مدفوع گوسفندان مشاهده می­ شود. با این حال بیشتر گوسفندان حتی بره­ ها، علائمی از این بیماری را نشان نمی­ دهند. زیرا در سنین پایین در بدن آن­ها ایمنی نسبت به کوکسیدیوز ایجاد شده است.

چرخه زندگی کوکسیدیا

کوکسیدیا دارای چرخه زندگی مستقیم است. این موضوع بدین معنی است که هیچ حیوان یا ارگانیسم دیگری در این چرخه دخیل نیست. چرخه زندگی آن­ها پیچیده تر از نماتد­ها است. مراحل زندگی کوکسیدیا مانند سایر انگل­ ها دارای یک مرحله زندگی آزاد (برون تنی) که خارج از بدن حیوان است و یک مرحله زندگی انگلی (درون تنی) که درون دستگاه گوارش حیوان و در هر دو بخش درون سلولی و برون سلولی وجود دارند. کوکسیدیا تولیدمثل جنسی و غیرجنسی دارند. طول چرخه زندگی آن ها 2 تا 4 هفته است و به نوع ایمریا بستگی دارد. ساختار تخم مانند کوکسیدیا را اووسیت می­ نامند البته نباید با اووسیت که سلول تولید مثل ماده است اشتباه گرفته شود. این اووسیت­ ها دارای یک دیواره ضخیم هستند که از آنها محافظت می­ کند و نسبت به استرس­ های محیطی مانند مواد ضدعفونی کننده معمولی مقاوم می­ باشد. با این حال آنها به وسیله حرارت (نور خورشید یا خشک شدن) یا سرمای شدید (یخ زدن) کشته می­ شوند. به همین دلیل مراتع برای آن­ها در مقابل محیط­ های محصور، دارای شرایط نامساعدتری هستند. با این حال تعداد کمی از اووسیت­ ها در مراتع می­ توانند پس از زمستان نیز باقی بمانند. آنها می­ توانند برای ماه­ها در خاک زنده بمانند. اگر شرایط مساعد باشد (گرما و رطوبت و اکسیژن)، اووسیت­ ها بالغ شده و هاگ تولید می­ کنند و عفونت­ زا می­ شوند. حیوانات اووسیت­ های عفونت زا را مصرف می­ کنند. هنگامی که اووسیت ها در روده حیوان میزبان شکسته شوند، تعداد زیادی انگل آزاد شده و به دیواره روده حمله می­ کنند. هر انگل به وسیله تولید مثل غیر جنسی رشد می کند و تعدادی برابر 100 و یا بیشتر انگل تولید می­ کند این سلول­ ها شکسته شده و به مناطق جدید از روده حمله می­ کنند. طی 10 تا 14 روز انگل­ ها به بیش از یک میلیون افزایش می یابد. در این مرحله از عفونت، بخش­ هایی از روده پر از انگل شده و در سلول های جنسی حیوان میزبان نیز توسعه پیدا می­ کند. اووسیت ها وارد مدفوع می­ شود و چرخه زندگی آن ها دوباره آغاز می­ شود.

معمولا علائم بالینی بیماری کوکسیدیوز در گوسفند تا آخر چرخه زندگی کوکسیدیا ظاهر نمی­ شود. در هر مرحله از این چرخه، سلول­ های روده مورد حمله قرار گرفته و از بین می­ روند و آسیب مجددی در روده ها ایجاد می­ کنند. آسیب به روده ها می­ تواند موجب آزاد شدن خون و التهاب در پوشش داخلی روده شود. در این بیماری ویلی­ ها که برامدگی­ های انگشت مانند که موجب افزایش جذب در روده ها می­ شود هستند نیز آسیب می­ بینند.

حیوانات میزبان خون، آب و پروتئین از دست داده و نمی­ توانند مواد مغذی را به خوبی جذب کنند. کوکسیدیوز می­ تواند موجب آسیب داخلی به دستگاه گوارش شود. در بعضی از حیوانات ممکن است با وجود درمان بهبود حاصل نشود و برخی از آن­ها نیز می میرند.

مانند سایر انگل­ های روده، ایمنی در بدن حیوان میزبان با قرار گرفتن تدریجی در برابر انگل مورد نظر به دست می­ آید. در گوسفندان ایمنی به کوکسیدیا زودتر از نماتدها به وجود می­ آید. با این وجود اگر قرار گرفتن در معرض کوکسیدیا، سیستم ایمنی حیوان را تحت الشعاع قرار دهد، علائم به صورت بالینی ایجاد خواهد شد. این مورد به خصوص در بره­ های جوان که سیستم ایمنی آنها هنوز در حال توسعه هستند، صدق می­ کند. این بیماری در حیوانات بالغ کم­تر است، اما آن­ها به عنوان مخازنی از عفونت عمل می­ کنند.

انتقال بیماری کوکسیدیوز گوسفند

مسیر انتقال این بیماری دهان و مدفوع است. بره­ ها به دلیل خوردن اووسیت کوکسیدیا، مبتلا می­ شوند. از جمله منابع مهم این بیماری آلودگی علوفه، کنسانتره، بستر، مرتع، غددپستانی، آب و خوراک هستند. محیط زندگی کوکسیدیا در انبارها، آغل، مناطق خشک مانند دیوارها و مراتع است. انتقال کوکسیدیوز در بره­ ها در شرایط هوایی گرم و مرطوب اتفاق می­ افتد. علائم بالینی اغلب در طول انتقال از فصل زمستان به بهار افزایش می­ یابد. شیوع این بیماری اغلب مربوط به فصل بارندگی است و تغییرات ناگهانی آب وهوا می­ تواند باعث شروع این بیماری شود.

در مورد تاثیر آغوز در بره­ های تازه متولد شده بر روی ایمنی در برابر کوکسیدیوز اختلاف نظر وجود دارد. با این حال، بره­ های بسیار جوان اغلب تحت تاثیر این بیماری قرار نمی­ گیرند. بره­های 1 تا 6 ماه بیشترین خطر ابتلا به کوکسیدیوز را دارند. ولی بره­ های دارای سن بیشتر به دلیل تجربه عفونت­ های قبلی، ممکن است نسبت به بیماری مقاوم­ تر باشند. کوکسیدیوز ممکن است هم بره­ های در حال پرورش و هم بره­ های در حال رشد که از شیرگرفته شده­ اند را تحت تاثیر قرار دهد. شیوع بیماری­ ها اغلب در گله­ هایی با مدیریت نا­مناسب، شایع است. تراکم بیش از حد جمعیت یکی از عوامل ابتدایی مهم در ارتباط با شیوع بیماری کوکسیدیوز است. کوکسیدیوز، اغلب با بیماری­ های دیگر مانند ذات الریه دیده می­ شود.

تشخیص بیماری کوکسیدیوز گوسفند

مانند سایر بیماری­ ها دو شکل کوکسیدیوز تحت بالینی (مزمن) و بالینی (حاد یا شدید) وجود دارد. کوکسیدیوز تحت بالینی اغلب مورد توجه قرار نمی­ گیرد، زیرا ممکن است علائم آن آشکار نباشد. عمدتا کوکسیدیوز تحت بالینی که شایع­ ترین و پرهزینه­ ترین نوع این بیماری است، موجب کاهش عملکرد (رشد و ضریب تبدیل غذایی) بره­ ها می­ شود. کوکسیدیوز بالینی زمانی است که نشانه­ های بیماری ظاهر می­ شود. بدون درمان موثر برای این حیوانات، آسیب­ های جدی و مرگ رخ می­ دهد. تشخیص کوکسیدیوز می­ تواند با وجود سایر بیماری­ هایی که علائم و تعداد اووسیت­ های مدفوع مشابهی دارند، دشوار باشد. تعداد اووسیت­ های مدفوع به تنهایی یک روش مناسب و قابل اطمینان برای تشخیص کوکسیدیوز نیست. هنگام تشخیص علائمی مانند اپیدمولوژی، علائم بالینی، تعداد اووسیت­ های مدفوع، پاسخ به درمان و کالبد شکافی پس از مرگ باید مورد توجه قرار گیرد.

علائم بیماری کوکسیدیوز گوسفند

هنگامی که در حیوانات جوان تحت شرایط نامناسب پرورش، مشکلات گوارشی ایجاد شود باید به وجود بیماری کوکسیدیوز در آن­ها شک کرد. شایع­ ترین علامت کوکسیدیوز اسهال است که مدفوع در این حالت معمولا قهوه­ ای و نرم است. همچنین ممکن است بوی نامطبوعی داشته باشد. مدفوع آبکی در عفونت­ های شدید شایع بوده و در برخی مواقع مدفوع همراه با خون و مخاط است.

بره­ های مبتلا علائمی مانند بی حالی، ضعف، بی اشتهایی، دهیدراته شدن، از دست دادن وزن بدن و ضعیف شدن را نشان می­ دهند. ظاهر قوز کرده و ضعیف در بره­ هایی که دارای انگل هستند شایع است. بره­ ها ممکن است در دفع به دلیل پرولاپس مقعدی، دچار مشکل شوند. همچنین ممکن است دچار درد و تورم در ناحیه شکمی شوند. وجود تب در این بیماری رایج نیست، اما در بره­ های مبتلا به انگل معمولا لایه مخاطی کم­رنگ (کم خونی) می­ شود. عفونت­ های شدید ممکن است موجب مرگ شود.

تعداد اووسیت­ های موجود در مدفوع می­ تواند به تشخیص بیماری کمک کند، اما روشی قطعی نیست. زیرا وجود ارتباط مستقیم میان شدت بیماری و تعداد اووسیت­ های مدفوع قطعی و همیشگی نیست. ممکن است تعداد زیادی اووسیت در مدفوع حیواناتی که تحت تاثیر بیماری قرار نگرفته باشند، مشاهده شود. درحالی که ممکن است بیماری به شکل بالینی در حیواناتی که تعداد کمتری اووسیت در مدفوع آن­ها وجود دارد، بروز دهد. علت دیگر آن که تعداد اووسیت­ ها به تنهایی نمی­ تواند معیاری برای بیماری باشد، این است که تمام گونه­ های کوکسیدیا­ بیماری­ زا نیستند. برای دقت بیشتر، آنالیز مدفوع باید شامل تشخیص اختصاصی گونه کوکسیدیا باشد. با این حال این کار بیشتر در پروژه­ های تحقیقاتی صورت می­ گیرد. با وجود رابطه بین بیماری کوکسیدیوز بالینی و دفع اووسیت­ ها، هیچ آستانه­ ای برای درمان وجود ندارد. با این حال تعداد اووسیت مدفوع بیش از 20000 از گونه­ های بیماری زا، یک مشخصه کوکسیدیوز در بره­ ها محسوب می­ شود. کالبد شکافی یک روش قابل اطمینان برای تشخیص این بیماری است که بیشتر یافته­ های حاصل، وجود زخم و جراحت­ های سفید در لایه مخاطی روده را نشان می­ دهد. ضخیم شدن دیواره روده به علت تورم، غیر طبیعی نیست. در موارد حاد، مجاری روده حاوی خون است. خود ارگانیسم کوکسیدیا را به دلیل میکروسکوپی بودن آن نمی­توان در کالبد شکافی مشاهده کرد.

منبع: واحد تحقیق و توسعه مجتمع صنایع تبدیلی دستچین عالی، ترجمه مقاله توسط خانم مهدیه جمالی کارشناس ارشد تغذیه نشخوارکنندگان دانشگاه تهران تحت نظارت دکتر کامران رضایزدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

برای بهبود عملکرد دامداری از خدمات افراد متخصص استفاده کنید

مشاهده همه محصولات دام سبک مجتمع صنایع تبدیلی دستچین